مولیبدن

مولیبدن Molybdenum، عنصر شیمیایی، فلز نقره‌ای-خاکستری با دمای بالا از گروه ۶ جدول تناوبی است که برای افزودن مقاومت برتر به فولاد و آلیاژهای دیگر در دماهای بالا استفاده می‌شود. شیمیدان سوئدی کارل ویلهلم شيله در سال ۱۷۷۸ نشان داد که مواد معدنی مولیبداینا (اکنون مولیبدنیت) – که به مدت طولانی به عنوان سنگ سرب یا گرافیت تصور می‌شد – حاوی گوگرد بوده و احتمالاً شامل یک فلز تازه کشف شده است. پیشنهاد شیله، پیتر ژاکوب هلم، شیمیدان دیگری اهل سوئد، آن را مولیبدنیم نامید که از واژه یونانی molybdos به معنای “سرب” اقتباس شده است. 

آلیاژ‌های بر پایه مولیبدن و خود فلز مولیبدن، مقاومت مفیدی در دماهای بالاتر از دمای ذوب بیشتر فلزها و آلیاژها دارند. با این حال، کاربرد اصلی مولیبدن به عنوان عامل آلیاژ‌زا در تولید آلیاژهای فلزی و غیرفلزی است، که به آن‌ها مقاومت حرارتی و مقاومت در برابر خوردگی منحصر به فردی را ارائه می‌دهد، به عنوان مثال در مواردی مانند موتورهای جت، لاینرهای احتراق و قطعات پس از سوزان. این یکی از موثرترین عناصر برای افزایش قابلیت تصلبی آهن و فولاد است و همچنین به افزایش مقاومت فولاد‌های مهار و تمپر شده کمک می‌کند. مقاومت بالای خوردگی که در فولادهای زنگ نزن مورد نیاز برای فرآوری داروها و در فولادهای کروم برای تزئینات اتومبیل با افزودن کمی مولیبدن به صورت منحصر به فرد بهبود یافته است. مولیبدن فلزی برای بعضی قطعات الکتریکی و الکترونیکی مانند پشتیبان‌های فیلامان، آند‌ها و توری‌ها استفاده شده است. راد یا سیم برای عناصر گرمایی در کوره‌های الکتریکی تا ۱,۷۰۰ درجه سانتیگراد (۳,۰۹۲ درجه فارنهایت) استفاده می‌شود. پوشش‌های مولیبدن به طور قوی به فولاد، آهن، آلومینیوم و سایر فلزها چسبیده و دارای مقاومت عالی در برابر سایش هستند.

مولیبدن به خوردگی اسیدها به جز اسیدهای نیتریک غلیظ و هیدروفلوئوریک مقاوم است و با قلیاها بدون اثر است. این فلز در دمای معمول مقاومتی در برابر اکسیژن دارد اما به سرعت با آن در دمای قرمز ترکیب شده و اکسیدهای سه‌تایی را تولید می‌کند و نسبت به فلور در دمای اتاق با سرعت واکنش می‌کند و هگزافلوریدها را تولید می‌کند. 

مولیبدن طبیعی مخلوطی از هفت ایزوتوپ پایدار است: مولیبدن-۹۲ (۱۵.۸۴ درصد)، مولیبدن-۹۴ (۹.۰۴ درصد)، مولیبدن-۹۵ (۱۵.۷۲ درصد)، مولیبدن-۹۶ (۱۶.۵۳ درصد)، مولیبدن-۹۷ (۹.۴۶ درصد)، مولیبدن-۹۸ (۲۳.۷۸ درصد) و مولیبدن-۱۰۰ (۹.۱۳ درصد). مولیبدن از حالات اکسایش +۲ تا +۶ را نشان می‌دهد و در ترکیب کربنیل Mo(CO)6 به حالت اکسایش صفر در نظر گرفته می‌شود. مولیبدن (+۶) در سه‌اکسید، مهم‌ترین ترکیب، که از آن بیشتر ترکیبات دیگرش تهیه می‌شود، و در مولیبدات‌ها (شامل یون MoO42-) که برای تولید رنگ‌ها و رنگ‌های حیوانی استفاده می‌شود حضور دارد. دی سولفید مولیبدن (MoS2) که شبیه گرافیت است، به عنوان یک مواد ضد زنگ جامد یا به عنوان افزودنی به گریس و روغن‌ها استفاده می‌شود. مولیبدن ترکیب‌های میانی سخت، مقاوم در برابر حرارت و شیمیایی با بور، کربن، نیتروژن و سیلیسیم را در دماهای بالا به صورت مستقیم بوجود می‌آورد.

کانی اصلی مولیبدن، مولیبدنیت (دی‌سولفید مولیبدن) است. این مواد در دمائی تشویه می‌شود تا اکسید مولیبدن شکل گیرد و سپس به فلز کاهش یابد. مناطق معدنی اصلی در ایالات متحده، چین، شیلی و پرو هستند. برخی از مولیبدن به عنوان فرآورده‌ی همزمان تولید تنگستن و مس به دست می‌آید. تولید جهانی حدود ۲۰۰،۰۰۰ تن در سال است.